Xeografía. Estrutura da poboación
Actividade 1: pirámides de poboación

A pirámide de poboación: ¿un gráfico ou dous? ¿Cales son os seus elementos?

A pirámide de poboación é un gráfico que representa nos eixes cartesianos a estrutura por xénero e idades da poboación e que ten as seguintes peculiaridades:

• Está composta por dous histogramas enfrontados, un que recolle información sobre a poboación por grupos de idade para os homes e outro para as mulleres.
• A variable independente, a idade, represéntase no eixe vertical e a variable dependente, que é a cantidade ou proporción de persoas dentro de cada grupo de idade, no eixe horizontal.

Que datos precisamos logo para representar unha pirámide de poboación para un determinado territorio (país, comunidade autónoma, concello, ..)?

¡Só necesitamos saber, para cada idade ou grupo de idades, o número de homes e de mulleres que hai!

Cómpre por outra parte ter en conta certas regras básicas e universais á hora de representar pirámides de poboación e que se resumen a continuación:

• No eixe Y obsérvanse as idades da poboación, agrupadas normalmente en grupos quinquenais de idade.
• No eixe X obsérvase a poboación, normalmente en tantos por cento, aínda que pode aparecer en cifras absolutas.
• Na parte dereita do eixe X represéntase a poboación feminina e na parte esquerda a masculina.

  

¿Como se elabora unha pirámide?

Aínda que se poden facer pirámides tanto de números absolutos como de porcentaxes, as segundas son as que permiten realmente ver diferenzas na estrutura por xénero e idades de dous ou máis poboacións.
Se queremos comparar simplemente as cifras de poboación, non precisariamos facer unha pirámide.
Para elaborar unha pirámide o primeiro paso será calcular a porcentaxe de cada sexo e grupo de idade sobre o total. Na seguinte táboa aparecen os datos da poboación de Galicia por sexo e grupos de idade no ano 2009:

Grupos de idade	Homes	Mulleres
[0-5)	56.575	52.905
[5-10)	54.083	50.904
[10-15)	53.310	50.332
[15-20)	63.650	60.213
[20-25)	76.086	73.465
[25-30)	100.041	97.415
[30-35)	116.309	114.520
[35-40)	109.668	109.381
[40-45)	105.173	106.373
[45-50)	100.264	101.615
[50,55)	92.312	94.515
[55,60)	85.012	87.934
[60,65)	83.018	89.195
[65,70)	66.886	75.765
[70,75)	65.464	81.283
[75,80)	58.215	80.195
[80,85)	36.876	59.908
85 e máis	26.661	60.568

No ano 2009 a poboación total de Galicia era 2.796.089. Se calculamos as porcentaxes que a poboación de cada sexo e grupo de idade representan sobre o total da poboación galega, obteriamos os datos que aparecen na seguinte táboa:

Grupos de idade	Homes	Mulleres
[0-5)	2,02%	1,89%
[5-10)	1,93%	1,82%
[10-15)	1,91%	1,80%
[15-20)	2,28%	2,15%
[20-25)	2,72%	2,63%
[25-30)	3,58%	3,48%
[30-35)	4,16%	4,10%
[35-40)	3,92%	3,91%
[40-45)	3,76%	3,80%
[45-50)	3,59%	3,63%
[50,55)	3,30%	3,38%
[55,60)	3,04%	3,14%
[60,65)	2,97%	3,19%
[65,70)	2,39%	2,71%
[70,75)	2,34%	2,91%
[75,80)	2,08%	2,87%
[80,85)	1,32%	2,14%
85 e máis	0,95%	2,17%

A continuación, no eixo vertical situariamos unha escala numérica que representa os grupos de idade e nos eixes horizzontais as escalas numéricas que representan os efectivos de poboación en porcentaxe (o espazo da esquerda para os datos dos homes e o da dereita para os datos de mulleres).
Trasladamos os datos porcentuais da táboa a cada un dos eixes e debuxamos unha barra en cada grupo de idade para cada un dos sexos. Obteriamos a seguinte pirámide:

 

¿Cómo se interpreta unha pirámide de poboación? Para poder interpretar unha pirámide de poboación cómpre primeiro fixarse na  forma ou perfil da pirámide. É polo tanto necesario coñecer os distintos tipos de pirámides segundo o perfil que presenten:
	Pirámide de poboación de Galicia. Ano 1900
Expansiva, progresiva ou de crecemento rápido (forma de pagode, triangular ou de parasol) As pirámides deste tipo presentan base ampla, o que representa a unha poboación nova con altas taxas de natalidade, o que parece indicar tamén un rápido crecemento da poboación. Por outra banda, a poboación diminúe rapidamente cara ao cume debido a taxas de mortalidade elevadas e á baixa esperanza de vida. É o modelo típico dos países subdesenvolvidos.
	Pirámide de poboación de Galicia. Ano 1970
Estacionaria ou de crecemento lento (forma de campá ou oxiva) Este tipo de pirámides teñen a base e a zona central practicamente do mesmo tamaño, o que indica que hai un número de persoas aproximadamente igual nos grupos de idade nova e adulta. Adoita presentar unha taxa de crecemento lenta ou case nula. Corresponde aos países en vías de desenvolvemento.
	Pirámide de poboación de Galicia. Ano 2005
Constritiva, regresiva ou de crecemento nulo (forma de tonel ou urna) Estas pirámides presentan unha base máis estreita que os chanzos centrais. Representan un rápido descenso na fecundidade co correspondente decrecemento da poboación.   É o modelo característico dos países desenvolvidos.

Polo tanto, nunha pirámide de poboación débese analizar a seguinte información:
Ancho da base	Estado da natalidade Proporción de poboación nova
Cúspide	Esperanza de vida (cando a forma é apuntada e existe pouca poboación con máis de 65 anos a esperanza de vida é reducida, e o contrario cando a forma é redondeada)
Grandes grupos de idade	Nivel de envellecemento Poboación en idade laboral
Anomalías nos perfís	Entrantes: indican perdas de poboación (guerras, epidemias, catástrofes, emigración,...) Salientes: indican recuperación da poboación (aumento da natalidade, inmigración,...)
Relación entre sexos	Se nacen máis homes ou mulleres Diferenzas na esperanza de vida por sexos

¿Saberías elaborar a pirámide do teu concello?. No seguinte formulario podes consultar os datos de poboación do teu concello por sexo e grupos quinquenais de idade para o último ano dispoñible.

Provincia da Coruña	Abegondo Ames Aranga Ares Arteixe Arzúa Baña, A Bergondo Betanzos Boimorto Boiro Boqueixón Brión Cabana de Bergantiños Cabanas Camariñas Cambre Capela, A Carballo Carnota Carral Cedeira Cee Cerceda Cerdido Cesuras Coirós Corcubión Coristanco Coruña, A Culleredo Curtis Dodro Dumbría Fene Ferrol Fisterra Frades Irixoa Laxe Laracha, A Lousame Malpica Mañón Mazaricos Melide Mesía Miño Moeche Monfero Mugardos Muxía Muros Narón Neda Negreira Noia Oleiros Ordes Oroso Ortigueira Outes Oza dos Ríos Paderne Padrón Pino, O Pobra do Caramiñal, A Ponteceso Pontedeume Pontes de García Rodríguez, As Porto do Son Rianxo Ribeira Rois Sada San Sadurniño Santa Comba Santiago de Compostela Santiso Sobrado Somozas, As Teo Toques Tordoia Touro Trazo Valdoviño Val do Dubra Vedra Vilasantar Vilarmaior Vimianzo Zas Cariño
Provincia de Lugo	Abadín Alfoz Antas de Ulla Baleira Barreiros Becerreá Begonte Bóveda Carballedo Castro de Rei Castroverde Cervantes Cervo Corgo, O Cospeito Chantada Folgoso do Courel Fonsagrada, A Foz Friol Xermade Guitiriz Guntín Incio, O Xove Láncara Lourenzá Lugo Meira Mondoñedo Monforte de Lemos Monterroso Muras Navia de Suarna Negueira de Muñiz Nogais, As Ourol Outeiro de Rei Palas de Rei Pantón Paradela Páramo, O Pastoriza, A Pedrafita do Cebreiro Pol Pobra do Brollón, A Pontenova, A Portomarín Quiroga Ribadeo Ribas de Sil Ribeira de Piquín Riotorto Samos Rábade Sarria Saviñao, O Sober Taboada Trabada Triacastela Valadouro, O Vicedo, O Vilalba Viveiro Baralla Burela
Provincia de Ourense	Allariz Amoeiro Arnoia, A Avión Baltar Bande Baños de Molgas Barbadás Barco de Valdeorras, O Beade Beariz Blancos, Os Boborás Bola, A Bolo, O Calvos de Randín Carballeda de Valdeorras Carballeda de Avia Carballiño, O Cartelle Castrelo do Val Castrelo de Miño Castro Caldelas Celanova Cenlle Coles Cortegada Cualedro Chandrexa de Queixa Entrimo Esgos Xinzo de Limia Gomesende Gudiña, A Irixo, O Xunqueira de Ambía Xunqueira de Espadanedo Larouco Laza Leiro Lobeira Lobios Maceda Manzaneda Maside Melón Merca, A Mezquita, A Montederramo Monterrei Muíños Nogueira de Ramuín Oímbra Ourense Paderne de Allariz Padrenda Parada de Sil Pereiro de Aguiar Peroxa, A Petín Piñor Porqueira Pobra de Trives, A Pontedeva Punxín Quintela de Leirado Rairiz de Veiga Ramirás Ribadavia San Xoán de Río Riós Rúa, A Rubiá San Amaro San Cibrao das Viñas San Cristovo de Cea Sandiás Sarreaus Taboadela Teixeira, A Toén Trasmiras Veiga, A Verea Verín Viana do Bolo Vilamarín Vilamartín de Valdeorras Vilar de Barrio Vilar de Santos Vilardevós Vilariño de Conso
Provincia de Pontevedra	Arbo Barro Baiona Bueu Caldas de Reis Cambados Campo Lameiro Cangas Cañiza, A Catoira Cerdedo Cotobade Covelo Crecente Cuntis Dozón Estrada, A Forcarei Fornelos de Montes Agolada Gondomar Grove, O Guarda, A Lalín Lama, A Marín Meaño Meis Moaña Mondariz Mondariz-Balneario Moraña Mos Neves, As Nigrán Oia Pazos de Borbén Pontevedra Porriño, O Portas Poio Ponteareas Ponte Caldelas Pontecesures Redondela Ribadumia Rodeiro Rosal, O Salceda de Caselas Salvaterra de Miño Sanxenxo Silleda Soutomaior Tomiño Tui Valga Vigo Vilaboa Vila de Cruces Vilagarcía de Arousa Vilanova de Arousa Illa de Arousa, A

Para facer a pirámide en Excel vas ter que seguir os seguintes pasos:

• 1.- Tes que copiar os datos e pegalos nunha folla de Excel
• 2.- Calcular as porcentaxes de poboación dentro de cada grupo de idade
• 3.- Poñer os datos dos Homes en números negativos (multiplicar a columna das porcentaxes nos Homes por -1)
• 4.- Elixir nas opcións do menú Insertar-> Gráfico ou pinchar na barra de ferramentas a icona correspondente aos gráficos
• 5.- Elixir o tipo de gráfico: neste caso será un gráfico de Barras
  
  
• 6.- Pulsar seguinte e definir o rango dos datos
• 7.- Pulsar seguinte e etiquetar os eixes e o gráfico, lenda, etc.
• 8.- Decidir onde se representará o gráfico (na folla de traballo, nunha folla nova, etc...)
• 9.- Pulsar co botón dereito do rato nunha das barras do gráfico e elixir "Formato de serie de datos"-> Opciones Superposición=100 e Ancho de rango=0
• 10.- Para que os datos do eixe de abscisas che saian en números positivos pinchar co botón dereito do rato no eixe e a continuación elixir en "Formato de Ejes"-> Número: Categoría=Personalizada e Tipo=0%;0%
• 11.- No seguinte enlace tes acceso a unha folla de cálculo onde se fai unha pirámide

Tamén existe a posibilidade de facer pirámides coa nosa web. A continuación terás accesos aos datos do ano 2010 de todos os concellos galegos. Para facer a pirámide tes que seguir os seguintes pasos:

• Na barra superior pinchar na opción "Gráfico"
• Elixir Tipo de gráfico. Pirámide
• Pinchar en "Ver o gráfico do tipo seleccionado"
• Xa poderás observar a pirámide do teu concello

Provincia da Coruña	Abegondo Ames Aranga Ares Arteixe Arzúa Baña, A Bergondo Betanzos Boimorto Boiro Boqueixón Brión Cabana de Bergantiños Cabanas Camariñas Cambre Capela, A Carballo Carnota Carral Cedeira Cee Cerceda Cerdido Cesuras Coirós Corcubión Coristanco Coruña, A Culleredo Curtis Dodro Dumbría Fene Ferrol Fisterra Frades Irixoa Laxe Laracha, A Lousame Malpica Mañón Mazaricos Melide Mesía Miño Moeche Monfero Mugardos Muxía Muros Narón Neda Negreira Noia Oleiros Ordes Oroso Ortigueira Outes Oza dos Ríos Paderne Padrón Pino, O Pobra do Caramiñal, A Ponteceso Pontedeume Pontes de García Rodríguez, As Porto do Son Rianxo Ribeira Rois Sada San Sadurniño Santa Comba Santiago de Compostela Santiso Sobrado Somozas, As Teo Toques Tordoia Touro Trazo Valdoviño Val do Dubra Vedra Vilasantar Vilarmaior Vimianzo Zas Cariño
Provincia de Lugo	Abadín Alfoz Antas de Ulla Baleira Barreiros Becerreá Begonte Bóveda Carballedo Castro de Rei Castroverde Cervantes Cervo Corgo, O Cospeito Chantada Folgoso do Courel Fonsagrada, A Foz Friol Xermade Guitiriz Guntín Incio, O Xove Láncara Lourenzá Lugo Meira Mondoñedo Monforte de Lemos Monterroso Muras Navia de Suarna Negueira de Muñiz Nogais, As Ourol Outeiro de Rei Palas de Rei Pantón Paradela Páramo, O Pastoriza, A Pedrafita do Cebreiro Pol Pobra do Brollón, A Pontenova, A Portomarín Quiroga Ribadeo Ribas de Sil Ribeira de Piquín Riotorto Samos Rábade Sarria Saviñao, O Sober Taboada Trabada Triacastela Valadouro, O Vicedo, O Vilalba Viveiro Baralla Burela
Provincia de Ourense	Allariz Amoeiro Arnoia, A Avión Baltar Bande Baños de Molgas Barbadás Barco de Valdeorras, O Beade Beariz Blancos, Os Boborás Bola, A Bolo, O Calvos de Randín Carballeda de Valdeorras Carballeda de Avia Carballiño, O Cartelle Castrelo do Val Castrelo de Miño Castro Caldelas Celanova Cenlle Coles Cortegada Cualedro Chandrexa de Queixa Entrimo Esgos Xinzo de Limia Gomesende Gudiña, A Irixo, O Xunqueira de Ambía Xunqueira de Espadanedo Larouco Laza Leiro Lobeira Lobios Maceda Manzaneda Maside Melón Merca, A Mezquita, A Montederramo Monterrei Muíños Nogueira de Ramuín Oímbra Ourense Paderne de Allariz Padrenda Parada de Sil Pereiro de Aguiar Peroxa, A Petín Piñor Porqueira Pobra de Trives, A Pontedeva Punxín Quintela de Leirado Rairiz de Veiga Ramirás Ribadavia San Xoán de Río Riós Rúa, A Rubiá San Amaro San Cibrao das Viñas San Cristovo de Cea Sandiás Sarreaus Taboadela Teixeira, A Toén Trasmiras Veiga, A Verea Verín Viana do Bolo Vilamarín Vilamartín de Valdeorras Vilar de Barrio Vilar de Santos Vilardevós Vilariño de Conso
Provincia de Pontevedra	Arbo Barro Baiona Bueu Caldas de Reis Cambados Campo Lameiro Cangas Cañiza, A Catoira Cerdedo Cotobade Covelo Crecente Cuntis Dozón Estrada, A Forcarei Fornelos de Montes Agolada Gondomar Grove, O Guarda, A Lalín Lama, A Marín Meaño Meis Moaña Mondariz Mondariz-Balneario Moraña Mos Neves, As Nigrán Oia Pazos de Borbén Pontevedra Porriño, O Portas Poio Ponteareas Ponte Caldelas Pontecesures Redondela Ribadumia Rodeiro Rosal, O Salceda de Caselas Salvaterra de Miño Sanxenxo Silleda Soutomaior Tomiño Tui Valga Vigo Vilaboa Vila de Cruces Vilagarcía de Arousa Vilanova de Arousa Illa de Arousa, A